serie: Books on Colour
De afgelopen twee jaar heb ik tijdens mijn ontwerpend onderzoek zo veel gemaakt, bestudeerd en gelezen dat ik soms bijna uit elkaar knal van alle info. Ik heb mezelf daarom tijdelijk benoemd tot curator van kleurcontrasten. In deze rubriek bespreek ik vers verschenen boeken maar ook 100 jaar oude boeken. Alles wat ik maar op mijn pad ben tegengekomen waarvan ik denk dat het de moeite is om te delen met jou. Alsof je bij me langskomt in mijn studio en ik je boek voor boek laat zien.
Tip 1 Kunst der Farbe
Vandaag 21 maart is het International Colour Day. Als Ittens kleurcontrast-buikspreker is er voor mij vandaag natuurlijk geen ander ‘Book on Colour’ dan Ittens originele uitgave.
Koud-warmcontrast
Het koud-warmcontrast is een van de zeven kleurcontrasten van Itten. Net als bij het complementair contrast en het licht-donkercontrast kun je ook bij het koud-warmcontrast de uiterste kleuren neerzetten. Aan de ene kant de meest warme kleur oranjerood en aan de andere kant groenblauw als de koudste. Zo zat dat eigenlijk in mijn hoofd. Bij jou ook? Pas toen ik Ittens originele boek ging bekijken, waarin veel meer beelden zijn opgenomen dan in de goedkope herdruk, begon ik dit contrast en de werking pas te begrijpen.
Kleurverloop
Het is het contrast van kleurverlopen, gradients, waar kleuren in elkaar overlopen. Het is het contrast van de ondergaande zon waar rozerood overloopt naar lila en blauw. Het is het contrast dat optreedt als ondiep water in diep water overgaat en groenblauw overgaat naar paarsblauw. Allerlei tussentinten ontstaan als je dit contrast gebruikt. Soms is het niet eens meer aan te wijzen waar de ene kleur begint en de andere eindigt.
Kleurcontrasten herkennen in kunst
Juist doordat Itten in de oorspronkelijke uitgave bij elk contrast kunstwerken van anderen heeft toegevoegd, wordt het niet alleen een technisch boek. Hier kun je zelf zien wat het gebruik van een kleurcontrast toevoegt aan een werk. Extra motivatie om zelf nog even door te oefenen met kleurcontrast experimenten.
Deze uitgave kun je nu nog online tweedehands kopen. Je kunt hem ook inzien bij veel musea bibliotheken zoals die van het Stedelijk of het Rijks. In Berlijn kun je hem inzien bij het Bauhaus-Archiv, daar hebben ze een exemplaar met bijzondere opmerking op de eerste pagina.
Tip 2 Black & White
Een boek waar wit op elke pagina wordt gemist, een boek over al het mogelijke zwart en twee beeldverhalen met zwarte vormen en witte restvormen. Dag en nacht, licht en donker, zwart en wit. Het licht-donkercontrast extreem.
Zwart en wit zijn in hun werking in elk opzicht tegengesteld, tussen beide ligt het rijk van de grijze tonen en van de kleuren.
Johannes Itten.
The White Book
Han Kang
Wit is bij Kang een personage. Net zoals iemand die je mist er elk moment opnieuw niet is, is wit er tegelijk wel en niet. Kangs ‘witten’ zijn bleek maanlicht, viezige sneeuw of krijtwitte gezichten.
Black, the brilliance of a non-color
Alain Badiou
Krijtwit komt ook bij Alain Badiou voor maar dan als wit krijt op een zwart schoolbord. De levendige korte essays van de franse filosoof gaan over alle mogelijke associaties van zwart. Ik lees ze met veel plezier.
Breitner – Cracks In The City
In Cracks In The City heeft boekvormgever en uitgever Willem Zoetendaal werk van Breitner in een spannende redactie achter elkaar gezet. Foto’s en schetsen van gebouwen, stegen, doorkijkjes in A’dam, R’dam, Haarlem. De man zag witte vlakken, zwarte vlak, vormen en restvormen.
Life in the Folds, Carlos Amorales
Zoek even op ‘Life in the Folds’. Carlos Amorales toonde dit project in het paviljoen van Mexico op de afgelopen biennale in Venetië.
Tip 3 Colour worlds
Only two days away from International Colour Day 2018. Time to show you two of favourite books on Colour.
I don’t have a favourite Colour, Hella Jongerius
Stel je bent art director van een groot bedrijf dat meubels van verschillende ontwerpers produceert. De ontwerpen zijn stuk voor stuk uniek maar hebben onderling weinig met elkaar te maken. Toch vormen ze bij elkaar wel de collectie van dat ene bedrijf. Dit is het verhaal van Hella Jongerius bij het bedrijf Vitra. Jongerius heeft een kleur- en materiaalbibliotheek samengesteld om de eigenheid en samenhang van de collectie te tonen.
Vier Colour Worlds
De kleurbibliotheek bestond eerst uit veel ‘Lookalikes’. Tinten rood die heel dicht bij elkaar liggen maar die geen enkele ontwerper wil combineren. Er was weinig groen en grijs en maar één wit en één zwart. Jongerius heeft de kleuren in vier ‘colour worlds’ ingedeeld die samen het hele kleurspectrum beslaan. 1. Lichte tinten, 2. donkere tinten, 3. rode tinten en 4. groene tinten. Het grote combineren kan beginnen.
Kleurkontrasten, Ellen Marx
Toen ik dit boek voor het eerst in handen had in de bibliotheek van het Stedelijk, wist ik even niet hoe ik het had. Bestond dit echt? Hoe kan dit boek niet bekend zijn? Iedereen die wat met kleur bezig is, zal de namen Itten en Albers kennen. Maar bij Marx denkt het merendeel toch aan aan een man met een imposante baard, denk ik. Niet aan een kunstenaar die verschillende geweldige boeken over kleur op haar naam heeft staan.
Visueel kleurbewijs
Ik raad Jongerius het boek van Marx aan en Marx het boek van Jongerius, als ze elkaars boek niet al kennen. Het ene boek geeft de visie van een ontwerper, het andere de visie van een kunstenaar, maar de manier van aanpak lijkt op elkaar. Hun overgave aan visueel experimenteren is volledig. Weinig poeha, veel visueel bewijs over hoe kleuren werken. Het plezier van werken met kleur spat ervan af.
Tip 4 Kleurrijk
Kleur=Couleur, Dick Elffers
20 kleurcombinaties van altijd vier kleuren. De architect Dick Elffers stelde combinaties samen met hoofdkleuren en kleuren voor details. Het zijn kleuren met nummers die refereren aan de collectie lakverf van de lakfabriek Varossieau & Cie lakfabriek. (Dit is een verschil met A Dictionary of Color Combinations, het boek dat ik eerder besprak, zie #01b.) Bij het boek hoort een pocket met het overzicht van alle 80 kleuren van de lakfirma. (Die pocket is er zowel in de bibliotheek van het Rijks Amsterdam, als Het Nieuwe Instituut, Rotterdam, helaas niet meer bij.)Grijs, muizepiep, noordzee-geruis.
In het stuk over ‘licht en grijs’ staat iets over het typische Nederlandse weer in combinatie met kleur. ‘Kleur kan nergens zó genuanceerd en echt in de verschijning treden als juist onder de bewolkte hemel.’ ‘Men kan ik de grijze atmosfeer van de landen aan de Noordzee de geraffineerde schakeringen onderscheiden, zodat het niet nodig is over te gaan tot het gebruik van fletse kleuren. Het wordt in dit verband duidelijk, waarom in het nieuwe door Elffers samengestelde color pocketbook niet minder dan 17 nuances grijs zijn opgenomen, waarbij helderen kleuren tot hun recht komen. Elk van deze grijzen heeft een geheel eigen gevoelstoon. Elk van deze gevoelstonen zou zelfs een eigen naam kunnen dragen, indien de naamgeving op het gebied van kleur even ver gevorderd zou zijn als die van muziek (waar een hoge C voor iedereen en altijd een hoge C is en waar niemand zich meer bedient van zulke gebrekkige symbolen als muizepiep en noordzee-geruis).’
Moderne opvatting
De opvatting over kleur van Elffers is bijna tegengesteld aan de opvatting over kleur van Stijlmeester Piet Mondriaan. Elffers refereert aan de moderne kleurcombinatie als volgt: ‘De moderne opvatting, als zou alleen een combinatie van overwegend primaire kleuren echte kleurigheid aankleven, wordt zonder woorden weerlegd in compositie V’.
In bovenstaand beeld heb ik de twee kleurcombinaties naast elkaar gelegd. Op de linker spread staat compositie V afgebeeld, daarnaast de spread met werk van Theo van Doesburg, ‘das elementare Ausdrucksmittel der Malerei’ 1922 uit het volgende boek: ‘The Colours of De Stijl’.
Tip 5 Oneindige kleur
De makers van deze boeken hadden oneindig door kunnen gaan.
Colour, David Batchelor
Ken je de Whitechapel Books? Een serie boeken uitgegeven door de Londense galerie met steeds een ander thema. Bijvoorbeeld ‘Participation’ of ‘Memory’. ‘Colour’ is in 2006 samengesteld door David Batchelor. Het is een quote-boek. Quotes over kleur van filosofen, kunstenaars, antropologen, natuurwetenschappers. Quotes van iedereen eigenlijk. En dan allemaal door elkaar. Ik hou niet zo van quotes, maar ik ben dan ook een context-believer en Batchelor noemt context ‘vaak wat te overschat’ als het om kleur gaat.
Ik vond vooral zijn inleiding leuk om te lezen en zijn opmerking over ‘Myths of Origin’ is me bijgebleven. Wat kleur betreft heb je twee typen verhalen over het ontstaan van de wereld. 1. waarin kleur pas later als extraatje aan alles werd toegevoegd en 2. waarin kleur vooraf ging aan alles. Eerst was er vormloze kleur. Ik weet niet wat jij ziet bij ‘vormloze kleur’? Ik vind het best lastig om me iets bij voor te stellen. Ik zie toch snel een zee van kleur of een woestijn. Kleur zonder materiaal of textuur? Kleur zonder drager? Is dat dan puur licht?
Interaction of Color, Josef Albers
Na ruim 40 uur had ik het uit. De originele uitgave van ‘Interaction of Color’ van kleuronderzoeker Josef Albers. Deze fantastische uitgave is in een oplage van 2000 stuks met 150 reproducties van de kleurexperimenten van Albers en zijn leerlingen uitgegeven in 1963 door Yale University Press.
De uitgave bestaat uit losse katernen met kleurexperimenten waarin verschillende interacties tussen kleuren worden getest. Simultaanwerking, nabeeld, kwalteits/verzadigings proefjes. Sommige katernen lijken op een adventkalender met verschillende flapjes die geopend en gesloten kunnen worden om de kleurtests zelf te doen.
Albers was een student van Itten en werd later zelf ook docent aan het Bauhaus. Bij Itten was de basis verf, bij Albers papier. Dat eindeloze mengen van verf zag Albers niet zo zitten. Soms vond ik de experimenten van Albers wat naar visuele grappen neigen, maar het kan zijn dat hij dat juist wilde overbrengen. Kleuren spelen de sterren van de hemel, want vergeet niet dat het acteurs zijn. Ze voegen zich naar hun rol, het stuk en hun tegenspelers. Morgen zijn ze weer iemand anders.
Tip 6 Kleur om over te kletsen of om mee te schrijven
The Secret Lives of Colour
Als je #TheSecretLivesofColour op Instagram zoekt, krijg je veel foto’s van het boek in combinatie met een kop koffie of thee. Ik heb het nog niemand zien lezen met een ‘vodka straight’. Toch is dit boek mij al een aantal keer van pas gekomen op borrels waar ik met onbekenden praatte. Voor elk gesprek is er namelijk wel een geschikte anecdote uit dit boek van Kassia St Clair te gebruiken. Het combineert perfect met een, laten we zeggen, glaasje transparant ‘Ivory’ of soepel glas ‘Dragons blood’.
De namen van de kleuren spreken tot de verbeelding. ‘Isabelline’, ‘Saffron’, ‘Amber’, ‘Absinthe’. Mysterie, nostalgie, oude tijden. In de inleiding over de kleur geel spreekt St Clair bijvoorbeeld over de arrestatie van Oscar Wilde. Hij was aangehouden ‘omdat hij met een geel boek onder zijn arm over straat liep’. Iemand oppakken omdat hij een geel boek vast heeft? Ik vertel het je op die volgende borrel.
Novo Typo
Voor al mijn lettervrienden een gouden tip, mocht je deze gemist hebben. Een aantal lettertypes ontworpen door Novo Typo gebaseerd op een ‘multicolored design concept’. Dat is nieuw en het levert heel mooi beeld op. Kleur is een extra gereedschap geworden in letterontwerp.
In de flaptekst staat iets over het eeuwige zwart-witdenken van letterontwerpers. Als je wil weten waarom letterontwerpers vaak met een extreem lichtdonkercontrast werken, dan moet je Itten echt even lezen. Hij geeft het antwoord letterlijk. (Aldus uw kleurcontrasten-buikspreker.)
Tip 7 Twee kleurreizen
Een reis door ons verlangen-palet en een reis om juist eens wat werkelijkheidszin op te doen.
Sonne, Mond und Sterne
Dit boek is 100% beeldredactie. Bijna 800 advertenties uit tijdschriften zijn door het kunstenaarsduo Peter Fischli & David Weiss plus extra redacteur Beatrice Ruf, achter elkaar in een storyline gezet. Er is een begin van het verhaal en een einde. Tussendoor zijn er verschillende avonturen. Afbeeldingen zijn soms aan elkaar gekoppeld door het onderwerp in het beeld, bijvoorbeeld babies of bruidjes of robots. Sommige beelden moeten absoluut samen op een spread omdat ze door hun compositie rijmen. En er zijn beelden die door hun kleuren elkaars spiegelbeeld lijken.
Het boek is een kunstwerk maar tegelijk is het een kleurbibliotheek. Er horen kleurpaletten bij bepaalde artikelen, blijkt, en er zijn veel gebruikte kleurcontrasten om specifieke verlangens op te wekken bij de kijker, blijkt. Nummer 1 is het lichtdonkercontrast in deze advertenties. Lichtdonker richt je focus zonder omhaal naar dat waar ze je blik hebben willen. Boem. Het lichtdonkercontrast kan ook een hoop drama teweeg brengen en ook dat gebeurt. Hoe dramatisch kan een nieuwe auto zijn? Nou…
Het is een van mijn lievelingsboeken. Het heeft al heel vaak een verkwikkend effect op mij gehad. Ik pak het van de plank, en blader het altijd lineair door. Van de eerste tot de laatste bladzijde, zo is het scenario en zo werkt het. Meestal aan het einde ga ik staan om het uit te kunnen bladeren. Vreemd om een baal advertenties een mediatie te noemen, maar zo werkt het wel. Of dat nu pure verleiding is of niet.
De kleur van de stad
De schrijver van dit boek, Rob van Maanen, zou zo maar familie van Johannes Itten kunnen zijn. Ook al geeft van Maanen in het begin van het boek een niet zo voordelige beschrijving van Ittens kleurtheorie, hij vindt het vooral niet zo praktisch, toch hebben ze in de basis een enorme overeenkomst. Of je nu architect bent, kunstenaar of ontwerper het gaat om K I J K E N. Leer nou toch eens kijken! Om ons, als je wil tenminste, te leren kijken, stellen ze allebei een eigen methode voor.
De methode van Itten is vooral experimenteren met kleuren tot je erbij neervalt. Van Maanen stuurt ons allemaal naar buiten. Als je je met ruimtelijke ontwerpen wil bemoeien, ga dan eerst maar eens twee uur op de plek staan waar je iets wil bouwen. Twee uur, zitten, staan, rondlopen. Hoe gek de mensen ook naar je kijken. Laat je niet afleiden. Maak een kleurpalet van de kleuren die je ziet. Hij spreekt over ‘de kanten’ van een plek. ‘onderkant, bovenkant (niet alleen dak, maar ook hemel en wolken), voorkant, achterkant en zijkant.’
Een kleurpalet van een plek maken.
Tip 8 Een kleurbibliotheek en een kleurwoordenboek
In aflevering #01 laat ik je een bibliotheek en een woordenboek van kleur zien. Waarom samen? Omdat ze allebei passen als een handschoen. Het eerste boek houdt zich bezig met de vereisten waardoor een kleurcontrast überhaupt gemaakt kan worden: exacte samenstellingen van kleur. Het tweede boek staat vol kleurcontrasten en gaat over welke kleuren je exact met elkaar combineert.
Collecting Colour
Een verzameling flesjes en buisjes gevuld met pigment poeder. Soms wordt de reeks flesjes afgewisseld met het pigment nog in ruwe vorm: de steen. Stukjes gekleurde aarde in flesjes, als herinnering, als schatten van de aarde.
De beginkleur in het boek is wit. Wit gaat over in geel, loopt over alle tinten oranje naar rood, over violet naar blauw naar groen en eindigt bij zwart. Er zijn maar liefst 8 witpigmenten opgenomen en 5 zwarte. Het is een selectie uit de Forbes Pigment Collection die nu uit meer dan 2500 pigmentmonsters bestaat, schrijft Khandekar.
Khandekar schrijft in zijn essay over het rood van Rothko. Juist door pigment onderzoek te doen, de exacte ingrediënten van de gebruikte verf te destilleren, is het mogelijk om een werk te restaureren. Het is fijn om te lezen over het belang van exacte kleuren in kunst. Ook de liefde voor verzamelingen brengt het boek mooi over.
A Dictionary of Color Combinations
Van de bibliotheek van kleur over naar het kleurcombinatie-woordnboek. Een kleurcombinatie-woordenboek? Dan moet er ook een kleurcombinatie-taal zijn, toch? Het woordenboek telt 348 kleurcombinaties die oorspronkelijk zijn samengesteld door Sanzo Wada (1883-1967). Het gehele woordenboek is in 1933-1934 in 6 delen uitgegeven door Haishoku Soukan. Een woordenboek waaruit mensen die werken met kleur, een palet kunnen kiezen.
Pas toen ik de flaptekst had gelezen, kon ik anders naar dit boek kijken. Kleurstalen combineren is zoiets oppervlakkigs geworden, elke huis-tuin-en-keuken-stilist doet het, dat ik moeilijk door deze combinaties kon heenkijken. Maar het blijkt heel interessant en absoluut niet oppervlakkig. Het is een systeem om de samenwerking tussen kleuren, hun samenhang en contrast te onderzoeken. Het is een visuele kleurtheorie die bij het idee van Ittens kleurcontrasten aansluit maar dan op een geheel eigen manier is onderzocht.
Het kleurtaalsysteem werkt als volgt: de in totaal 348 kleurcombinaties bestaan uit paren van twee kleuren, drie kleuren en vier kleuren. Het totaal aan kleuren is 159. Dus met deze 159 kleuren worden alle combinaties gemaakt.
Wit komt maar in één combinatie voor, zwart juist het meest van alle kleuren. Zwart, C20 M10 Y15 K100, komt voor in 23 kleurcombinaties. De tweede plaats wordt gedeeld door Pale Lemon Yellow, C0 M4 Y38 K0, en Raw Sienna, C18 M58 Y100 K12. Die komen allebei 19 keer voor. Grappig genoeg komen alleen Black en Raw Sienna maar in één combinatietegelijk voor, terwijl Lemon Yellow met geen van beide ooit gecombineerd is. Zijn dit belangrijke basiskleuren?
Het is een heerlijk boek om zo nu en dan door te bladeren, ook in verband met de kleurcontrasten van Itten. Vooral het simultaancontrast komt veel voor, net als het koudwarmcontrast. Het lichtdonkercontrast en het kwaliteitscontrast natuurlijk en het kleur-tegen-kleurcontrast heb ik ook al een paar keer ontdekt. Over het kwantiteitscontrast kan ik niets zeggen omdat in de kleurcombinaties niets gezegd wordt over een accentkleur of hoofdkleur. Alle kleuren komen in een vlak van gelijke grootte voor.
Het contrast dat ik nog niet heb kunnen ontdekken is het complementair contrast. Op de een of andere manier lijkt dat in deze taal niet voor te komen. Wel zijn broertje simultaan, het nét-niet complementair floreert.